રાણી કી વાવ – Rani Ki Vav, જેને રાણકી વાવ – Ranki Vav તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, ગુજરાત – Gujaratના પાટણ – Patan શહેરમાં સરસ્વતી નદીના કિનારે આવેલી એક અદભૂત ઐતિહાસિક વાવ છે. આ વાવ ભારતની સૌથી ભવ્ય અને સુંદર વાવોમાંની એક છે, જે 11મી સદીમાં બનાવવામાં આવી હતી. 2014માં યુનેસ્કો દ્વારા વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ – Unesco World Heritage Sites તરીકે જાહેર કરાયેલી આ વાવ દેશ-વિદેશના પર્યટકો માટે આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે. આ લેખમાં અમે રાણી કી વાવના ઇતિહાસ, વિકાસ, પર્યટન અને અન્ય મહત્વની માહિતી વિશે વિસ્તારથી ચર્ચા કરીશું.
રાણી કી વાવનો ઇતિહાસ – Rani Ki Vav’s History in Gujarati
રાણી કી વાવનું નિર્માણ 11મી સદીમાં એટલે કે 1063 માં સોલંકી વંશના રાજા ભીમદેવ પહેલા – King Bhimdev Pehla ની પત્ની રાણી ઉદયમતી – Rani Udayamati એ તેમના પતિની યાદમાં કરાવ્યું હતું. રાણી ઉદયમતી જૂનાગઢના ચૂડાસમા વંશના રાજા રા’ખેંગાર – Ra’Khengar ની પુત્રી હતાં. આ વાવનું નિર્માણ 1050 એડી આસપાસ શરૂ થયું અને 1304 એડી આસપાસ પૂર્ણ થયું.
નોંધ: 1050 એડી એ સામાન્ય યુગ (CE) માં 1050 વર્ષ છે, જેને એન્નો ડોમિની (AD) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. તે સામાન્ય યુગનું 1050મું વર્ષ, 11મી સદીનું 50મું વર્ષ અને 1050ના દાયકાનું પ્રથમ વર્ષ છે.
પ્રબંધ-ચિંતામણિ માં ઉલ્લેખ
પાટણ – Patan શહેરને દિલ્લીના સુલતાન કુતબ-ઉદ-દીન ઐબક – Qutb-ud-din Aibak 1200 થી 1210ની વચ્ચે અને ફરીથી અલાઉદ્દીન ખિલજીએ – Allauddin Khilji 1298માં લૂંટ્યું હતું.
જૈન સાધુ મેરુતુંગ – Merutunga દ્વારા 1304 માં રચિત ‘પ્રબંધ-ચિંતામણિ’ માં ઉલ્લેખ છે: “રા’ ખેંગારનાં પુત્રી ઉદયમતીએ – Udayamati પાટણ ખાતે આ અનોખી વાવ બનાવી, જે તળાવ ની દેખાવતા માં વધારો કરે છે. તેના અનુસાર, આ વાવ નું કામ 1063 માં શરૂ થયું અને 20 વર્ષ પછી પૂર્ણ થયું.
એવું માનવામાં આવે છે કે આ વાવ ભીમ પ્રથમ (રાજ્યકાળ લગભગ 1022-1064) ની યાદમાં તેમની રાણી ઉદયમતીએ – Queen Udayamati બનાવડાવી હતી અને સંભવતઃ ઉદયમતી તથા કરણદેવે તેમના મૃત્યુ પછી તેને પૂર્ણ કરી હતી, પરંતુ ઉદયમતીએ તેનું નિર્માણ કરાવ્યું ત્યારે તેઓ વિધવા હતા કે નહીં તે અંગે મતભેદ છે.
વાવ થોડા સમય પછી સરસ્વતી નદીના પૂરથી ભરાઈ ગઈ અને કાદવ થી ઢંકાઈ ગઈ. 1890ના દાયકામાં, હેનરી કાઉસન્સ – Henry Cousens અને જેમ્સ બર્ગેસે – James Burgess તેની મુલાકાત લીધી ત્યારે તે સંપૂર્ણપણે માટી નીચે દટાયેલી હતી અને માત્ર કૂવાનો ભાગ અને થોડા થાંભલા દેખાતા હતા. તેમણે તેને 87 મીટર (285 ફૂટ)નો વિશાળ ખાડો ગણાવ્યો. જેમ્સ ટોડે – James Tod તેમના પુસ્તક ‘ટ્રાવેલ્સ ઇન વેસ્ટર્ન ઇન્ડિયા’માં ઉલ્લેખ કર્યો કે આ વાવ નું સામાન આધુનિક પાટણમાં બનેલી અન્ય વાવ, સંભવતઃ ત્રિકમ બારોટ ની વાવ (બહાદુર સિંહ વાવ) માં વપરાયું હતું. 1940ના દાયકામાં, બરોડા રાજ્ય હેઠળ ખોદકામ કરવામાં આવ્યું અને વાવ નો પર્દાફાશ થયો. 1986માં, ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) દ્વારા મોટું ખોદકામ અને પુનઃસ્થાપન કરવામાં આવ્યું. ખોદકામ દરમિયાન ઉદયમતીની એક પ્રતિમા પણ મળી આવી. પુનઃસ્થાપનનું કામ 1981 થી 1987 દરમિયાન થયું.
રાણી ની વાવને – Rani Ki Vav રાષ્ટ્રીય મહત્વનું સ્મારક જાહેર કરવામાં આવ્યું છે અને તે ASI દ્વારા સુરક્ષિત છે. તેને 22 જૂન 2014ના રોજ ભારતના યુનેસ્કો વિશ્વ ધરોહર સ્થળોની યાદીમાં સામેલ કરવામાં આવ્યું. 2016ના ભારતીય સ્વચ્છતા સંમેલનમાં તેને ભારતનું “સૌથી સ્વચ્છ આઇકોનિક સ્થળ” જાહેર કરવામાં આવ્યું.
આ વાવનું મૂળ હેતુ પાટણની પ્રજા માટે પાણીની વ્યવસ્થા કરવાનો હતો, પરંતુ તેની કલાત્મક શિલ્પકામ અને સ્થાપત્યએ તેને એક ઊંધું મંદિર બનાવી દીધું. સરસ્વતી નદીના પૂરને કારણે આ વાવ સદીઓ સુધી જમીનમાં દટાયેલી રહી.
રાણી કી વાવનું સ્થાપત્ય અને શિલ્પકામ – The Architecture and Carvings of Rani Ki Vav
રાણી કી વાવ ગુજરાતની સૌથી શ્રેષ્ઠ અને મોટી વાવોમાંની એક છે. તે મારુ-ગુર્જરા સ્થાપત્ય શૈલીમાં બની છે, જે પાણીની પવિત્રતા અને આધ્યાત્મિકતાને પ્રતિબિંબિત કરે છે, જે કારીગરોની કુશળતા અને સુંદર ડિઝાઇન દર્શાવે છે. તેની શિલ્પકળા માઉન્ટ આબુના વિમલવસાહી મંદિર અને મોઢેરાના સૂર્ય મંદિર જેવી છે.
રાણી કી વાવનાં – Rani Ki Vav દરેક માળ પર શિલ્પો અને કોતરણીઓ છે. આ વાવની દીવાલો પર 500 થી વધુ મુખ્ય શિલ્પો અને 1000 થી વધુ નાના શિલ્પો છે, જેમાં ભગવાન વિષ્ણુના દશ અવતાર, મહિષાસુરમર્દિની, રામ, વામન, બુદ્ધ, અપ્સરાઓ, અને શેષશાયી વિષ્ણુના શિલ્પો શામેલ છે.
આ વાવને નંદ-પ્રકારની વાવ કહેવાય છે. તે લગભગ 65 મીટર લાંબી, 20 મીટર પહોળી અને 28 મીટર ઊંડી છે. તેનું સૌથી નીચેનું સ્તર એક 9.5 મીટર x 9.4 મીટરની ટાંકીમાં ખુલે છે, જે 23 મીટર ઊંડાઈ પર છે. પ્રવેશદ્વાર પૂર્વમાં છે, અને કૂવો પશ્ચિમ બાજુએ 10 મીટર વ્યાસ અને 30 મીટર ઊંડાઈ સાથે છે.
વાવમાં સાત માળની સીડીઓ છે, જે ઊંડા, ગોળ કૂવા તરફ લઈ જાય છે. દરેક સ્તરે સ્તંભોવાળા મંડપ છે, અને દિવાલો, થાંભલાઓ, સ્તંભો અને બીમ પર સુંદર કોતરણીઓ અને શિલ્પો છે. વાવમાં કુલ 212 થાંભલા છે.
સ્ટેચ્યુ ઑફ યુનિટી વિશે જાણવા અહીંયા ક્લિક કરો! - Statue of Unity Gujaratરાણી કી વાવનું અમિતાભ બચ્ચન દ્વારા ગુજરાત ટુરિઝમની જાહેરાત
રાણી કી વાવ, ગુજરાતના પાટણમાં આવેલી યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ – Unesco World Heritage Sites, ગુજરાત ટુરિઝમની – Gujarat Tourism “ખુશ્બૂ ગુજરાત કી” – Khushboo Gujarat Ki Campaign ઝુંબેશમાં અમિતાભ બચ્ચન – Amitabh Bachchan દ્વારા પ્રચાર કરવામાં આવેલો . આ ઝુંબેશ 2010માં શરૂ થઈ હતી, જે ગુજરાતની સંસ્કૃતિ, ઇતિહાસ અને કુદરતી સુંદરતા બતાવે છે. અમિતાભ બચ્ચનનો જાદુઈ અવાજ અને દેખાવ આ ઝુંબેશને ખૂબ ખાસ બનાવે છે.
અમિતાભ બચ્ચન દ્વારા રાણી કી વાવની – Rani Ki Vav જાહેરાત 2012 માં “ખુશ્બૂ ગુજરાત કી” ઝુંબેશના બીજા ભાગમાં શરૂ થઈ. આ જાહેરાતમાં રાણી કી વાવની સુંદર કલાકૃતિઓ અને ઇતિહાસ બતાવવામાં આવ્યો છે. જાહેરાતની મુખ્ય ખાસિયતો આ પ્રમાણે છે:
- અમિતાભ બચ્ચનનો અવાજ અને હાજરી:
- અમિતાભ બચ્ચનનો ગંભીર અવાજ રાણી કી વાવની સુંદરતા અને ઇતિહાસને જીવંત કરે છે. તેઓ આ વાવને “ઊંધું મંદિર” કહે છે, જે સાત માળની ઊંડી રચના અને સુંદર શિલ્પો ધરાવે છે.
- તેઓ પરંપરાગત ભારતીય કપડાંમાં દેખાય છે, જે લોકોને ગુજરાતની સંસ્કૃતિ અને વિરાસતની નજીક લાવે છે.
- દૃશ્યો અને સંદેશ:
- જાહેરાતમાં રાણી કી વાવની ઝીણી કોતરણી, ભગવાન વિષ્ણુના અવતારો, અપ્સરાઓ અને નાગકન્યાઓના શિલ્પોના નજીકના દૃશ્યો બતાવવામાં આવે છે, જે આ સ્થળની કલાત્મક સુંદરતા દર્શાવે છે.
- અમિતાભનો પ્રખ્યાત ડાયલોગ “કુછ દિન તો ગુજારો ગુજરાત મેં” અને “ગુજરાતની ખુશ્બૂ અનુભવો” લોકોને આ સ્થળની મુલાકાત લેવા આકર્ષે છે.
- રાણી કી વાવને ગુજરાતના ગૌરવ તરીકે બતાવવામાં આવે છે, જે રાણી ઉદયમતીની પ્રેમકથા અને સોલંકી યુગની સ્થાપત્ય શૈલીને ઉજાગર કરે છે.
જાહેરાતની અસર:
- આ જાહેરાત ઓગિલ્વી એજન્સી – Ogilvy Agency ના પિયૂષ પાંડે – Piyush Pandey અને ફિલ્મમેકર શૂજિત સરકારે – Shoojit Sircar બનાવી હતી. અમિતાભ બચ્ચનની હાજરીએ ગુજરાતના પ્રવાસનને ખૂબ વધાર્યું.
- આ ઝુંબેશે ગુજરાતમાં પ્રવાસનમાં 14% વધારો કર્યો, જે દેશના સરેરાશ વધારા કરતાં બમણો હતો. રાણી કી વાવ પર પ્રવાસીઓની સંખ્યા પણ ઘણી વધી.
- આ જાહેરાતે રાણી કી વાવને વિશ્વભરના પ્રવાસીઓમાં લોકપ્રિય બનાવી, જેના કારણે 2014માં તેને યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજનો – Unesco World Heritage દરજ્જો મળ્યો.
ઝુંબેશની શૈલી:
- જાહેરાતમાં ગુજરાતની સંસ્કૃતિ અને ઇતિહાસને ભાવનાત્મક રીતે બતાવવામાં આવ્યો છે, જે દેશ-વિદેશના પ્રવાસીઓને આકર્ષે છે.
- રાણી કી વાવની જાહેરાતમાં ગુજરાતી સંગીત અને સુંદર દૃશ્યોનો ઉપયોગ થયો છે, જે ગુજરાતની ખુશ્બૂ અને મહેમાનગતિ દર્શાવે છે.
- આ ઝુંબેશ 31 ટીવી ચેનલો પર અને યુટ્યૂબ જેવા સોશિયલ મીડિયા પર ખૂબ ફેલાઈ.
ખાસ બાબતો:
અમિતાભ બચ્ચને આ ઝુંબેશ માટે કોઈ ફી લીધી ન હતી, જે તેમની ગુજરાત પ્રત્યેની લાગણી દર્શાવે છે.
- આ જાહેરાતે રાણી કી વાવને વિદેશી પ્રવાસીઓમાં લોકપ્રિય બનાવી, જેનાથી 30% વિદેશી પ્રવાસીઓ વધ્યા.
- 2012માં આ ઝુંબેશે નેશનલ ટુરિઝમ એવોર્ડ જીત્યો, જે તેની સફળતા દર્શાવે છે.
- દેશ ની 100 રૂપિયા ની ચલણી નોટ માં પણ રાની કી વાવ નું ચિત્ર જોવા મળે છે.
રાણી કી વાવ મુલાકાત માટે ટિકિટ બુક કરવા અંગેની માહિતી – Information About Booking Tickets to visit Rani Ki Vav
ઓનલાઈન બુકિંગ:
સત્તાવાર વેબસાઈટ: રાણી કી વાવની ટિકિટ આર્કિયોલોજિકલ સર્વે ઓફ ઈન્ડિયા (ASI) ના પોર્ટલ https://asi.payumoney.com/ પરથી ખરીદી શકાય છે. આ ટિકિટ બુકિંગ માટે સૌથી ભરોસાપાત્ર પ્લેટફોર્મ છે.
અન્ય વેબસાઈટ્સ: તમે અન્ય ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મ પરથી પણ ટિકિટ મેળવી શકો છો, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
- Yatra.com: રાણી કી વાવની ટિકિટ માટે ઝડપી ઓનલાઈન બુકિંગની સુવિધા આપે છે.
- Thrillophilia.com: આ વાવની સ્થાપત્ય સુંદરતાની મુલાકાત માટે બુકિંગનો વિકલ્પ પૂરો પાડે છે.
બુકિંગની રીત: પસંદ કરેલી વેબસાઈટ પર જાઓ, રાણી કી વાવ – Rani Ki Vav શોધો, મુલાકાતની તારીખ અને મુલાકાતીઓની સંખ્યા નક્કી કરો અને ચુકવણી પ્રક્રિયા પૂરી કરો. પ્રવેશ સમયે ફોટો આઈડી સાથે રાખવું જરૂરી છે, કારણ કે તેની જરૂર પડી શકે છે. ઈ-ટિકિટ અન્યને આપી શકાતી નથી, રિફંડ નથી મળતું અને રદ થઈ શકતી નથી.
ઓન-સાઈટ ખરીદી:
રાણી કી વાવના પ્રવેશદ્વાર પાસે આવેલા ટિકિટ કાઉન્ટર પરથી તમે સીધી ટિકિટ ખરીદી શકો છો. આ કાઉન્ટર સાઈટ પર જ છે, અને ચુકવણી રોકડ કે ડિજિટલ રીતે થઈ શકે છે.
ટિકિટની કિંમત:
- ભારતીય મુલાકાતીઓ: ₹35 (ASI ની પ્રવેશ ફી).
- વિદેશી મુલાકાતીઓ: ₹550 (ASI ની પ્રવેશ ફી).
15 વર્ષથી નીચેની ઉંમરના બાળકો: મફત.
નોંધ: ફીમાં થોડો ફેરફાર થઈ શકે છે; ઉદાહરણ તરીકે, કેટલાક સ્ત્રોતો ભારતીયો માટે ₹40 અને વિદેશીઓ માટે ₹600નો ઉલ્લેખ કરે છે. નવીનતમ દરો માટે ASIની સત્તાવાર વેબસાઈટ અથવા ટિકિટ કાઉન્ટરની મુલાકાત લો.
મહત્વની માહિતી:
- સમય: રાણી કી વાવ – Rani Ki Vav સવારે 07:00 AM વાગ્યાથી સાંજે 6:00 PM વાગ્યા સુધી ખુલ્લી રહે છે.
- મુલાકાતનો શ્રેષ્ઠ સમય: વહેલી સવારે, જ્યારે ભીડ ઓછી હોય અને ફોટોગ્રાફી માટે પ્રકાશ ઉત્તમ હોય, ખાસ કરીને ઓક્ટોબરથી માર્ચ દરમિયાન જ્યારે હવામાન આનંદ દાયક હોય.
- નિયમો: અંદર ખાદ્યપદાર્થો, જ્વલનશીલ કે જોખમી વસ્તુઓ લઈ જવાની મનાઈ છે. પ્રવેશદ્વાર પર મુલાકાતીઓએ ફોટો આઈડી બતાવવું જરૂરી છે.
સૌથી ચોક્કસ અને અદ્યતન માહિતી માટે, ASIના સત્તાવાર બુકિંગ પોર્ટલ (https://asi.payumoney.com/) નો ઉપયોગ કરો અથવા સ્મારક અને ટિકિટ બુકિંગની વિગતો માટે www.asimustsee.nic.in પર જાઓ. જો તમે તૃતીય-પક્ષ પ્લેટફોર્મનો ઉપયોગ કરવા માગો છો, તો ટિકિટની માન્યતા સંબંધિત સમસ્યાઓ ટાળવા માટે તેની વિશ્વસનીયતા ચકાસો.
પર્યટન માહિતી
રાણી કી વાવ – Rani Ki Vav પાટણનું સૌથી પ્રખ્યાત પર્યટન સ્થળ છે. 2022માં 3.41 લાખથી વધુ પર્યટકોએ આ વાવની મુલાકાત લીધી હતી, જેનાથી 1.41 કરોડ રૂપિયાની આવક થઈ હતી. આ વાવની મુલાકાત નો સમય સવારે 07:00 AM થી સાંજે 6:00 PM સુધી નો છે.કેવી રીતે પહોંચવું?
- રોડ દ્વારા: પાટણ ગુજરાતના મુખ્ય શહેરો સાથે સારી રીતે જોડાયેલું છે. અમદાવાદથી પાટણ 125 કિ.મી. દૂર છે, અને બસો તેમજ ખાનગી વાહનો દ્વારા સરળતાથી પહોંચી શકાય છે.
- રેલ્વે દ્વારા: પાટણ રેલ્વે સ્ટેશન પશ્ચિમ રેલ્વે નેટવર્ક પર છે, અને અમદાવાદથી દૈનિક ટ્રેનો ઉપલબ્ધ છે.
- વિમાન દ્વારા: સૌથી નજીકનું એરપોર્ટ અમદાવાદમાં છે, જે પાટણથી 125 કિ.મી. દૂર છે.
નજીકના આકર્ષણો
- સહસ્ત્રલિંગ તળાવ: 11મી સદીમાં ચાલુક્ય રાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહ દ્વારા બાંધવામાં આવેલું આ તળાવ પર્યટકો માટે લોકપ્રિય છે.
- કાલિકા માતા મંદિર: પાટણનું પ્રાચીન મંદિર, જે ધાર્મિક આસ્થાનું કેન્દ્ર છે.
- પટોળાની હસ્તકળા: પાટણના પટોળા વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત છે, અને પર્યટકો તેની ખરીદી કરી શકે છે.
મોઢેરા સૂર્ય મંદિર વિશે જાણવા અહીંયા ક્લિક કરો! - Modhera Sun Temple GujaratContent Source: Wikipedia
- Faceless Learning Licence Gujarat – ગુજરાતમાં ફેસલેસ લર્નિંગ લાયસન્સ ઘરે બેઠા મેળવવાની નવી સુવિધા
- Bank of Baroda Recruitment 2025 – બેંક ઓફ બરોડા સ્થાનિક બેંક ઓફિસર ભરતી – Local Bank Officer(LBO)
- GPSC DySO Recruitment 2025-26 – ગુજરાત જાહેર સેવા આયોગ નાયબ સેક્શન ઓફિસર અને નાયબ મામલતદાર ભરતી
- ગણિત અને રિઝનિંગ ભાગ 4 ઓનલાઈન પરીક્ષા – Revenue Talati Syllabus Based Mathematics and Reasoning Part 4 Online MCQ Test
- English Grammar ભાગ 4 ઓનલાઈન પરીક્ષા – Revenue Talati Syllabus Based English Grammar Part 4 Online MCQ Test
