ધોળાવીરા હરપ્પન સંસ્કૃતિનું પ્રાચીન નગર – Dholavira Site Kutch History in Gujarati

ધોળાવીરા સ્થળનું ખોદકામ – Excavation of The Dholavira Site

1989 માં ASI દ્વારા બિષ્ટ (Bist) ના નિર્દેશનમાં ખોદકામ શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું, અને 1990 થી 2005 ની વચ્ચે 13 વખત ક્ષેત્ર ખોદકામ કરવામાં આવ્યું હતું. ખોદકામથી શહેરી આયોજન અને સ્થાપત્યનો પ્રકાશ પડ્યો, અને પ્રાણીઓના હાડકાં, સોનું, ચાંદી, ટેરાકોટાના ઘરેણાં, માટીકામ અને કાંસાના વાસણો જેવી મોટી સંખ્યામાં પ્રાચીન વસ્તુઓ મળી આવી. પુરાતત્વવિદો માને છે કે ધોળાવીરા દક્ષિણ ગુજરાત, સિંધ અને પંજાબ અને પશ્ચિમ એશિયામાં વસાહતો વચ્ચે વેપારનું એક મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્ર હતું.

ધોળાવીરા એ હડપ્પા સંસ્કૃતિનું એક મહત્વનું નગર, જે 4500 વર્ષ જૂનું છે. બીજું સ્થળ, લોથલ, જોકે વધુ જાણીતું અને સરળતાથી પહોંચી શકાય તેવું છે. ધોળાવીરા કચ્છના રણથી ઘેરાયેલું છે, તે હડપ્પા સંસ્કૃતિના નવીન વિચારોને દર્શાવે છે. અહીં વિશ્વની સૌથી જૂની અને સારી રીતે આયોજિત પાણી સંગ્રહ પ્રણાલીઓમાંથી એક છે, તેમજ પ્રાચીન સિંધુ લિપિમાં લખાયેલા વિશ્વના સૌથી પહેલા સાઈનબોર્ડ હોવાનું માનવામાં આવે છે.

ધોળાવીરા – Dholavira, જેને સ્થાનિક રીતે કોટડા (મોટો કિલ્લો) કહેવાય છે, કચ્છના રણમાં આવેલા ખાદિર ટાપુના ઉત્તર-પશ્ચિમ ખૂણે 100 હેક્ટરમાં ફેલાયેલું છે. આ અર્ધ-શુષ્ક જમીન ચોમાસામાં નીચાણવાળા વિસ્તારો પાણીમાં ડૂબી જાય ત્યારે પણ ઉપર રહે છે. ધોળાવીરા બે મોસમી નાળા, ઉત્તરમાં મનસર અને દક્ષિણમાં મનહર થી ઘેરાયેલું છે. ધોળાવીરા જવાનો રસ્તો પણ સુંદર છે, જે તમને રણના ખારા મેદાનોમાંથી લઈ જાય છે, જ્યાં ચિંકારા, નીલગાય, ફ્લેમિંગો અને અન્ય પક્ષીઓ જોવા મળે છે.

ખોદકામમાં એક ભવ્ય કિલ્લો, મધ્ય અને નીચલો શહેરી વિસ્તાર જોવા મળે છે, જે સૂર્યમાં સૂકવેલી ઈંટો અને પથ્થરની બાંધણીથી બનેલા છે, સાથે સારી રીતે આયોજિત ગલીઓ અને ભૂગર્ભ ગટર વ્યવસ્થા છે. એક મોટું સ્ટેડિયમ પણ છે, જે જટિલ બાંધકામ અને બેઠક વ્યવસ્થા ધરાવે છે.

ધોળાવીરામાં વિશ્વની સૌથી જૂની પાણી સંગ્રહ પ્રણાલીઓમાંથી એક છે, જેમાં શહેરની દિવાલોમાંથી વરસાદી પાણી એકત્ર કરવાની ઉત્તમ વ્યવસ્થા છે, જેના વગર રણમાં ઓછા વરસાદમાં આ વસાહત ટકી શકી ન હોત.

આ ખોદકામ સંસ્કૃતિના સાત તબક્કાઓની વાત કહે છે, તેનો વિકાસ, પરિપક્વતા અને પતન. છેલ્લો તબક્કો રહસ્યમય છે, જેમાં ઘણા પ્રશ્નો છે પણ જવાબ ઓછા. સંસ્કૃતિના ઉચ્ચ બિંદુ પછી ધોળાવીરા – Dholavira અસ્થાયી રૂપે ખાલી થઈ ગયું, અને પછી લોકો પાછા ફર્યા, પરંતુ તેમની જીવનશૈલી ઘણી સરળ થઈ ગઈ. એવું લાગે છે કે તેમણે પોતાની ઇચ્છાથી સાદું જીવન અપનાવ્યું, બદલે કે પોતાની ભવ્ય સંસ્કૃતિના પતન સામે ઝઝૂમવાનો પ્રયાસ કરે. અહીં, ખંડેરો વચ્ચે, તમને પ્રગતિ અને સંસ્કૃતિનો અર્થ શું છે અને ખરેખર કંઈ કાયમી છે કે નહીં તે વિશે વિચારવાનો મોકો મળશે.

અત્યાર સુધી શોધાયેલા અન્ય મુખ્ય હડપ્પા સ્થળોમાં હડપ્પા, મોહેંજો-દડો, ગનેરીવાલા, રાખીગઢી, કાલીબંગન, રૂપનગર અને લોથલનો સમાવેશ થાય છે.

ધોળાવીરા ભારતના બે સૌથી મોટા હડપ્પા સ્થળોમાંથી એક છે અને ઉપખંડમાં પાંચમું સૌથી મોટું છે. લોથલની જેમ, તે 2900 ઈ.સ. પૂર્વેથી 1500 ઈ.સ. પૂર્વે સુધી હડપ્પા સંસ્કૃતિના તમામ તબક્કાઓમાંથી પસાર થયું. સાતમાંથી પાંચમા તબક્કામાં સંસ્કૃતિનું પતન થયું, પછી સ્થળ અસ્થાયી રૂપે ખાલી થયું. પાછળથી, અંતિમ હડપ્પા તબક્કામાં લોકો પાછા ફર્યા, પરંતુ તેમની માટીની વસ્તુઓ સિંધ, દક્ષિણ રાજસ્થાન અને ગુજરાતના અન્ય ભાગોની સંસ્કૃતિથી પ્રભાવિત હતી. તેમના ઘર ગોળાકાર બન્યા, અને જીવનશૈલી ખૂબ જ સરળ થઈ ગઈ, જાણે તેઓએ સંસ્કૃતિના અંતની તૈયારી કરી હોય.

27 July 2021 ના રોજ આ સ્થળને ધોળાવીરા: એક હડપ્પા શહેર નામથી યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ તરીકે નામ આપવામાં આવ્યું હતું. નજીકના રણ ઉત્સવમાં કચ્છની સંસ્કૃતિ, ડાંગી નૃત્ય, અને હસ્તકલા (જેમ કે બંધણી અને એમ્બ્રોઈડરી)નું પ્રદર્શન થાય છે. સ્થાનિક લોકોની આતિથ્યશીલતા અને તેમની સરળ જીવનશૈલી પણ આકર્ષક છે.